निसर्ग आणि मुले..

लहान मुलांचे आणि निसर्गाचे एक अनोखे नाते असते. निसर्गातील प्रत्येक गोष्टीचे त्यांना आपसूकच एक कुतूहल असते. मुलांच्या विकासात त्यांच्या लहानपणीचे भाव अतिशय महत्वाची भूमिका बजावत असते. 'या पृथ्वीतलावावर असणारा निसर्ग हि अतिशय गुंतागुंतीची व्यवस्था आहे. मानवाने निर्माण केलेल्या कोणत्याही माशीनपेक्षा किंवा एखाद्या यंत्राणेपेक्षा हे जास्त गुंतागुंतीचे आहे. निसर्गातील हे सर्व बदल मुले संवेदनशीलतेने टिपतात निसर्गातील वैविध्य त्यांच्या नजरेत भरते. प्राणांमधील, पक्षांमधील ते मानवी आयुष्याशी संलग्न करून बघतात.' प्राणांच्या आयुष्याशीही ही मुले स्वतः तुलना करतात. त्यांचं अगदी बारकाईने निरीक्षण करतात. बदल टिपतात. विशिष्ट प्राणी ज्याप्रमाणे वागतो तसंच वागण्याचा प्रयन्तही करतात.
आकलनविषयक, सामाजिक, भावनिक आणि नैतिक विकासामध्ये या साऱ्याची भूमिका महत्वाची आहे असे संशोधनातून सिद्ध झालेले आहेत.   मुलांना निसर्गाविषयी असणाऱ्या कुतुहलातून मोठ्या माणसांनीही खुप शिकण्यासारखं आहे. "थेअरी ऑफ माइंड " हेच सांगते , 'दुसऱ्याचा मनाचा विचार करून त्याच्या मनात काय असेल, याचा अंदाज घेऊन मुले स्वतःच्या कल्पना लढवतात.' एखाद्या व्यक्तीच्या वर्तनाचा जर का अंदाज घ्यायचा असेल तर त्याचा डोक्यात काय सुरु आहे याचा अंदाज मुले बांधतात.
 वॉशिंग्टन येथील पीटर कॅन विद्यापीठातील अभ्यासानुसार, हुस्टन, टेक्सससारख्या औद्योगिक क्षेत्रात राहणाऱ्या कुटुंबातील मुले पर्यावरणाबाबत जागरूक असतात. पर्यावरणाचा ऱ्हास होऊ नये म्हणून ते छोटे मोठे प्रयन्त करत राहतात. अर्थात पर्यावरणासोबत मोठे झालेल्या माणसांना पर्यावरणातील बदल बरेचदा जाणवते.
निसर्गाच्या सानिध्यात मोठया होणाऱ्या अनेक जणांची उदाहरणे मेल्सन यांनी त्यांच्या आभ्यासादरम्यान दिलेली आहे. ते स्वतःचे उदाहरण देताना सांगतात, 'अटलांटिक समुद्राच्या साथीने, एका छोट्या कुत्रासोबत मी मोठे होत गेले. मी माझे लहानपण समुद्राच्या आणि निसर्गाच्या सानिध्यात घालवले. त्यामुळे निसर्गाकडे पाहण्याची, त्यांच्याकडून शिकण्याची वेगळीच वृत्ती होत गेली. निसर्गाने मला कायमचं शिकवलं, मोठं केलं'.
निसर्ग आणि मुले यांचे नाते फार सुंदर असते आणि ते विकसित होत जाते. कधी कधी पर्यावरण राक्षणासोबतच हेही बदल गरजेचे असतेच!!